Zapamiętnik #11 Jak rozmawiać o życiu?
Chciałabym podzielić się z Wami odpowiedziami na pytania, których pewnie na co dzień sobie nie zadajecie.
Pytania, które mogą pomóc zapobiec śmierci waszych bliskich.
Pytania o to, jak rozmawiać o życiu, gdy ktoś chciałby je zakończyć.
Chciałabym, żebyśmy podjęły próbę nauczenia się rozmawiać z godnością i spokojem o samobójstwie. W Polsce codziennie 15 osób odbiera sobie życie, a 225 próbuje to zrobić. Każdego roku dwa razy więcej osób ginie w wyniku samobójstw niż w wyniku wypadków samochodowych. W roku 2021 wzrosła liczba samobójstw i prób samobójczych wśród osób poniżej 18 roku życia (w tym dzieci w wieku 7-12 lat). W 2021 najwięcej samobójstw dotyczyło grupy wiekowej 35-39 lat — to moje pokolenie. Mężczyźni giną 6 razy częściej z tego powodu niż kobiety. Samobójstwa stanowią jedną z wiodących na świecie przyczyn zgonów dorosłych.
Jeśli nie czujesz się gotowa lub gotowy, jeśli to temat, który może wywołać w Tobie silne emocje, zachęcam Cię do odłożenia lektury tego Zapamiętnika na inny czas.
Jeśli jesteś w kryzysie samobójczym lub szukasz profesjonalnego wsparcia dla siebie, lub bliskich, możesz skorzystać z bezpłatnych numerów telefonów i chatów tutaj. To strona projektu Życie warte jest rozmowy, realizowanego przez Polskie Towarzystwo Suicydologiczne. Najlepsze polskojęzyczne źródło wiedzy i porad jak zapobiegać, wspierać, reagować, mówić o samobójstwach.
Jak pewnie większość z Was, nie jestem psycholożką, nie mam profesjonalnych kompetencji do wspierania osób w kryzysie. Jednocześnie większość z nas ma bliskie relacje z osobami, które mogą teraz lub przyszłości znaleźć się w kryzysie. Ta bliska relacja może będzie wtedy jedną z niewielu bezpiecznych przystani, w których nasi bliscy mogą szukać pomocy.
Temat samobójstw jest dla mnie ważny nie tylko dlatego, że zdrowie psychiczne to jeden z najciekawszych dla mnie osobiście obszarów eksploracji. Jest ważny, ponieważ bliska mi osoba podjęła próbę samobójczą, ponieważ inna bliska osoba podjęła taką próbę, mając zaledwie kilka lat, i ponieważ ja sama byłam kiedyś w kryzysie. Jestem też osobą, która musiała nauczyć się funkcjonować na co dzień z powracającymi biernymi myślami samobójczymi, które towarzyszą mi całe dorosłe życie.
Jak rozmawiać o życiu
Nigdy nie chciałam umrzeć, ale często myślę o samobójstwie. Można kochać życie, być go głodną, mieć w sobie ogromną chęć życia i wciąż mieć takie myśli. Po prostu poza ogromem szczęścia i przyjemności zaznałam też wystarczająco dużo cierpienia, aby takie myśli powracały do mnie regularnie. Pamiętam bardzo dobrze ulgę, jaką poczułam, gdy na jednej z sesji z psycholożką usłyszałam od niej: to jest normalne, że masz takie myśli. Po raz pierwszy poczułam, że mogę o swojej walce z tymi myślami opowiedzieć bez wstydu, bez strachu, bez poczucia winy. Clancy Martin, autor książki How Not to Kill Yourself i osoba, która przeżyła wielokrotne próby samobójcze, powiedział w podcaście The Gray Area: osoby w kryzysie samobójczym zadają sobie najważniejsze pytanie, pytanie o sens życia, i potrzebujemy nauczyć się rozmawiać o tym poważnie i z godnością. Rozmowa z osobą, która ma myśli samobójcze, to nie jest rozmowa o śmierci. To rozmowa o życiu.
Najważniejsze wskazówki, którymi powinniśmy kierować się w takich rozmowach, a o których łatwo zapomnieć:
Zachowaj spokój. Potraktuj rozmowę poważnie.
Nie oceniaj, nie próbuj zmieniać na siłę nastroju osoby, nie próbuj przekonywać. Okaż zrozumienie.
Co zrobić, gdy ktoś powie ci o swoich myślach samobójczych? Takie myśli mogą być bierne, czyli niebędące planem podjęcia próby i nie muszą stanowić bezpośredniego zagrożenia. Myśli, które są planowaniem samobójstwa to te, które wskazują na największe ryzyko. Najlepszy krótki scenariusz reakcji zaczerpnęłam zupełnie przypadkowego podcastu (którego 90% to rozmowa o Taylor Swift, a pozostałe 10% to rozmowa z terapeutą pracującym z młodymi osobami):
Weź głęboki oddech. Usłyszenie o takich myślach od bliskiej osoby może być bardzo trudne.
Zapewnij o swoim wsparciu i wysłuchaj: Jestem z tobą. Opowiedz, jak się czujesz.
Zastanów się i dowiedz, jak bezpieczna jest ta osoba. Czy ma wokół siebie wsparcie? Zapytaj ją, jak bezpiecznie się czuje: Czy czujesz się bezpiecznie, będąc sama? Jak możemy znaleźć dla ciebie pomoc?
Zapytaj o sposoby radzenia sobie, gdy myśli są silne: Czy masz profesjonalne wsparcie (np. terapeutyczne, psychologiczne)? Czy rozmawiał_ś z kimś o tym? Czy ktoś jeszcze wie? Czy masz plan bezpieczeństwa (plan do kogo zadzwonić, co zrobić gdy trudno poradzić sobie z myślami)?
Zwykle nie jest naszym zadaniem zapewnić drugiej osobie bezpieczeństwo i pomoc, nie zawsze możemy wziąć na siebie taką odpowiedzialność. Dlatego ważne jest poświęcenie po takiej rozmowie czasu i uwagi dla siebie. Zastanowienie się, na ile mamy siły emocjonalne, żeby wspierać. Jeśli chcielibyśmy to robić również po rozmowie, możemy zapytać wprost i konkretnie: Czego potrzebują? Jak chcieliby, żeby sprawdzać, jak się czują? Jak często? Czy wolą sms czy rozmowę telefoniczną?
Jeśli jesteś rodzicem, bardzo zachęcam cię do dowiedzenia się, jak taką rozmowę podjąć z młodą osobą i przeczytania tego poradnika dla rodziców.
Jak zacząć rozmowę
Bardzo trudno jest osobie w kryzysie podjąć otwarcie temat samobójstwa. Ja sama długo nie byłam w stanie rozmawiać o swoich myślach poza terapią, nawet z najbliższą i przygotowaną do tego osobą. Bez względu na to, jak bezpiecznie czuję się wśród przyjaciół, prawdopodobnie nigdy nie powiem nikomu z własnej inicjatywy o myślach samobójczych. Jeśli martwisz się o kogoś, najlepszy krok, jaki możesz podjąć, to zapytać wprost i uszanować decyzję drugiej osoby, czy odpowie ci.
Przygotuj się do rozmowy: zastanów się co konkretnie, martwi cię w zachowaniu tej osoby?
Zapytaj wprost: Zauważyłam, że jesteś ostatnio… czy coś się dzieje? Możesz ze mną o tym porozmawiać. Czy czujesz się tak źle, że myślisz o samobójstwie?
Jak pomagać żyć
Możemy mieć wpływ na zapobieganie samobójstwom. Jedną z ważnych rzeczy, których nauczyłam się, poznając ten temat, to, że nie ma epidemii samobójstw: mówienie o samobójstwach jako czymś dramatycznym i czymś, czemu trudno jest zaradzić, jest przeciwskuteczne. Nie ma prostego sposobu na zapobieganie samobójstwom. Bez zmian systemowych zapewniających nam poczucie finansowego, społecznego i psychologicznego bezpieczeństwa, trudno będzie dokonać radykalnych zmian. Są jednak małe kroki, które możesz podjąć i które mogą kiedyś komuś uratować życie. A to moim zdaniem bardzo duża rzecz.
Dbaj o relacje z bliskimi, zapewniaj przestrzeń na otwartą rozmowę o emocjach, wyzwaniach.
Rozmawiaj z innymi o tym, czego się nauczył_ś o rozmawianiu z osobami w kryzysie samobójczym. Dziel się wiedzą.
Dowiedz się, czy kadra w szkole twoich dzieci jest przygotowana na wsparcie dzieci w kryzysie.
Pomyśl, czy w twoim otoczeniu warto powiesić plakat pomocowy.
Porozmawiaj ze swoim dzieckiem, czy chciałoby nauczyć się wspierać rówieśników w kryzysie. Tu znajdziesz dedykowany poradnik.
Jeśli w twoim środowisku pracy jest przestrzeń na edukację o dobrostanie, może temat wsparcia w kryzysach może również być poruszony?
Dziękuję ci za poświęcenie czasu na wspólną naukę prowadzenia takich rozmów o życiu. Jeśli kiedyś przyda ci się ta wiedza, to znaczy, że jesteś dla kogoś przystanią, w której można bezpiecznie porozmawiać o tym, co najważniejsze.
Van Anh